หลีกทางเซียน : แม่พิมพ์ พระสมเด็จฯ

เรื่องโดย ทแกล้ว ภูกล้า

เพราะไม่มีเวลาเตรียมตัว ผมเคยคว้า ที่จริงต้องใช้คำว่า หอบ หนังสือประวัติ สมเด็จพุฒาจารย์โต วัดระฆัง ไปนั่งบรรยายบนเวทีของผู้ไขว่คว้าหาความรู้กลุ่มหนึ่ง

หนังสือเกี่ยวกับประวัติที่มาของสมเด็จฯนั้น ไม่ได้มีเพียง ปริอรรถาธิบาย แห่ง พระเครื่อง ที่เขียนโดย ตรียัมปวาย เล่มเดียว

หนังสือเล่มเล็ก พิมพ์แจกในงานศพ ต้นตำนานสมเด็จ ค้นคว้าและเรียบเรียงโดย พระยาทิพโกษา (สอน โลหะนันท์) ก็เล่มหนึ่ง อีกเล่ม เขียนโดย ลุงน้อม เทียนดำ พิมพ์แจกในงานทำบุญคล้ายวันเกิด หลวงพ่อสมภาร วัดใหม่อมตรส องค์ปัจจุบัน ก็ถือเป็นอีกตำนานหนึ่ง

ประวัติ สมเด็จโต โดย ตรียัมปวาย เน้นย้ำความเชื่อว่า ท่านเป็นพระโอรสลับรัชกาลที่ 2 ขณะที่เล่มของลุงน้อม เทียนดำ และพระยาทิพโกษา เชื่อว่า ท่านเป็นพระโอรสรัชกาลที่ 1

ผู้เขียนทุกเล่ม ต่างก็อ้างประจักษ์หลักฐานและพยาน ตรียัมปวาย ค้นคว้าประวัติศาสตร์ มายืนยันความเป็นไปได้ เจ้าคุณทิพฯโลดโผนกว่า ยืนยันว่า ตีความจากภาพจิตรกรรมฝาผนังในโบสถ์ วัดอินทร์ ที่สมเด็จฯท่านให้เขียนไว้ น่าเสียดายที่ตอนนี้ถูกลบทิ้งไปแล้ว

ที่ผมออกจะนึกขัน ก็คือ ทุกตำนานอ้างชื่อ เจ้าคุณเฒ่า หรือ พระธรรมถาวร เจ้าอาวาสวัดระฆัง ระหว่างปี พ.ศ.2470 ถึง 2480

หนังสือเล่มลุงน้อม และเจ้าคุณทิพฯ เรียกชื่อท่านว่า ช้าง แต่ดูเหมือนว่า ตรียัมปวาย จะแม่นยำกว่า เรียกท่านว่า ช่วง

เจ้าคุณเฒ่า เจ้าอาวาสวัดระฆัง รูปนี้แหละครับ มีชีวิตอยู่ระหว่างเวลาการทำ พระสมเด็จวัดระฆัง เป็นสามเณรใกล้ชิดระดับศิษย์ก้นกุฏิด้วย

วันเวลา ที่ใครๆ ต่อใคร ที่กระหายใคร่รู้ ประวัติที่มาของ สมเด็จโต ไปถามเอากับท่าน เป็นวันเวลาที่ท่านชราภาพเต็มที และดูเหมือนว่า ความเป็นพระทำให้ท่านต้องพูดน้อย เพราะกลัวผิดศีลข้อมุสาฯ แต่ละประเด็นที่ท่านพูดออกมา ก็เลยต้องตีความ หรือติดตามค้นคว้า หาข้อยุติเอาเอง

ตอนที่อ่านเล่ม ตรียัมปวาย เล่มเดียวก็คิดว่าข้ารู้แล้ว ไปไหนก็คุยได้เป็นคุ้งเป็นแคว แต่พออ่านไปอีกหลายๆ เล่ม ก็เริ่มจะคุยไม่ออก คงเป็นอย่างที่คนโบราณว่า นั่นล่ะครับ คือ อ่านน้อยก็คิดว่ารู้มาก แต่พอยิ่งอ่านมาก กลายเป็นว่าไม่รู้อะไรเลย

อยู่ระหว่างลังเลว่า จะเชื่อหนังสือเล่มใดดี ตรียัมปวาย ให้เป็นพระโอรส ร.2 เจ้าคุณทิพฯให้เป็นโอรส ร.1 ก็ไปเจอหนังสือเล่มที่ 4 ออกจากสำนักวัดระฆัง ในช่วงที่ สมเด็จ สิ้นชีพิตักษัย ได้ร้อยปี

หนังสือเล่มนี้ มีความเป็นวิชาการมากกว่า มีคนระดับ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร เขียนสรุปไว้ว่า เรื่องแบบว่า สมเด็จโต เป็นพระโอรสลับ เจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินนั้น ภาษาเจ้านายสมัย ร.4 ร.5 ที่เคยฟังมาแยะ ท่านเรียกว่า วรรณกรรมกระซิบ

เหตุผลเฉียบขาด ที่ฟันธง เอาความเชื่อเดิมขาดสะบั้นไปทันทีมีว่า ถ้าสมเด็จโตท่านเป็นลูกเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดิน ไม่ว่ารัชกาลไหน ไม่มีเหตุผลอันใดที่ท่านจะปกปิด

ยิ่งเป็นรัชกาลที่ 1 รัชกาลที่ฟื้นฟูบูรณะกรุงใหม่ๆ ท่านโปรดพระเก่งพระดี ยิ่งกว่าโปรดอะไร ถ้าเป็นพระโอรสท่าน ก็คงประกาศกึกก้องไปทั้งแผ่นดินรัตนโกสินทร์แล้ว

เป็นพระเจ้าแผ่นดิน มีพระราชอำนาจไม่มีขอบเขตจำกัด มีปัญหาอะไร ที่จะทำให้ต้องกลัวจนต้องทรงปกปิดผู้คน ที่อยู่ใต้เบื้องยุคลบาทของพระองค์ท่านด้วยเล่า

แต่ที่ปฏิเสธไม่ได้ และเชื่อกันว่าจริงมากกว่าไม่จริง ก็คือประวัติความใกล้ชิดกับเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดิน และธรรมดา พระที่เข้าใกล้เจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินได้ ในสายตาชาวบ้านต้องไม่ใช่พระธรรมดา เรื่องของพระไม่ธรรมดา เมื่อออกปาก ปากไปสู่ปาก ยิ่งหลายปากก็ยิ่งโลดโผนโจนทะยาน

แต่ที่ปฏิเสธไม่ได้ ก็คือ สมเด็จฯ ท่านเป็นพระดี มีศีลบริสุทธิ์ มีความเชี่ยวชาญทั้งศิลป์และศาสตร์ในการสร้างพระ ประกอบกับมีสภาวะจิตแก่กล้า พระสมเด็จฯ ที่ท่านทำไว้ จึงกลายเป็นมรดกล้ำค่า นับวันก็จะหาได้ยากมากขึ้น

สรุปทิ้งท้ายให้ผู้ฟังสรุปกันเอง แล้วผมก็ร่ายยาวถึงสภาพแวดล้อม ของ พระสมเด็จฯ ทั้ง สมเด็จวัดระฆัง ทั้งวัดบางขุนพรหม

เรื่องของ เนื้อหา พิมพ์ทรง เว้นวรรคไว้ให้เป็นหน้าที่ของผู้เชี่ยวชาญ ระดับที่กล้าซื้อขายได้ด้วยตาเดียว เขาบรรยายต่อ ก่อนลงจากเวที ก็เจอคำถาม เขาถามว่า ขนาดประวัติที่มาของท่าน ยังสับสนแค่นี้ แล้วเรื่องของพิมพ์ทรง เนื้อหาล่ะ คนสมัยนี้จะสับสนแค่ไหน

คำถามต่อมา ก็ดูง่ายๆ อยากให้บรรยายถึงแม่พิมพ์พระฯ เป็นอย่างไร

คำตอบ ที่เหมือนผมไม่ได้ตอบ ก็คือ ไม่แน่ใจ แม่พิมพ์แกะจากไม้ หรือแกะจากหินมีดโกน เมื่อไม่รู้ จะสะเออะไปคุยต่อว่า ตอนพิมพ์พระทำอย่างไร ยกจากแม่พิมพ์อย่างไร ตัดขอบข้าง จากด้านหน้าหรือด้านหลัง ก็คุยไม่ออก เหมือนหญ้าปากคอก เห็นอยู่ตรงหน้า แต่ก็กินไม่ได้

เรื่องแม่พิมพ์พระ เห็นจะต้องขอติดไว้คุยกันวันหลัง

( ที่มา : ลานโพธิ์ ฉบับที่ 750 ปักษ์แรก เดือนมกราคม 2541 : หลีกทางเซียน : แม่พิมพ์ พระสมเด็จฯ โดย ทแ้กล้ว ภูกล้า )